ASTİGMAT NEDİR? Astigmat göz ön merceğinin (Kornea) veya göz içindeki lensin eğriliği veya yamukluğudur. En çok da korneanın eğriliğidir. Görüntü hem uzakta bulanık hem de yamuktur. Önemli baş ağrısı nedenidir. Gözlükle düzeltilse bile görmedeki netlik yeterli değildir.
Astigmatla ilgili kavramlar:
Eksen: 180 derece 5 derecelik alanlar olarak bölünmüş olarak kabul edilir. 2-3 dereceli reçete yazımları mesleki şarlatanlıktır. Eksenlerden biri daha net görür. Örneğin basit astigmatta evin gövdesini net görürken tabanını bulanık görürsünüz.
Astigmat odaksızlık demektir. Görüntü retinada nokta şeklinde netleşir. Astigmatta düzlem şeklinde odaklanır. (Stigma: Nokta. Astigma: Noktasızlık.)
Simetrik astigmat: Astigmat eksenleri birbirini 180 derecede tamamlar. Bir göz 20 derece ise diğer göz 160 derecedir. 45 ve 145 gibi.
Çapraz astigmat: 90 ve 180 derece dışındaki astigmatlardır. 45 derece gibi.
Kurala uygun astigmat: Dikey eksen daha dik (yani numarası daha yüksek), yatay eksen daha düz ise “Kural dışı uygun astigmat” tır. Tersi kurala aykırıdır. Kural dışı gençlerde, kurala uygun astigmat yaşlılarda olur.
Düzensiz astigmat: Gözlükle düzeltilemeyen astigmattır. Keratokonus ve lekelerden kaynaklanan astigmattır. Kornea eğri büğrüdür.
Basit astigmat: Bir eksen emetrop (numarasız) diğer eksende kusur vardır. Artı veya eksi olabilir.
Bileşik astigmat: Her iki eksen aynı cinsten bozuktur. Arı veya eksi olabilir.
Miks (Karışık) astigmat: Eksenin biri artı diğeri eksidir. Eksi uzağı, artı yakını bulanık görür.
Yüksek astigmat: 3 derecenin üzerindeki astigmattır.
ASTİGMATIN İKİ KAYNAĞI: KORNEA VE LENS
Göz en merceği kornea en çok, göz içindeki lens astigmat oluşmasından sorumludur. Göz küresinin yamulması bu iki saydam merceğin kırışmasına neden olur.
Korneal astigmat: Korneadaki düzensizlikten, oval oluştan, keratokonustan dolayı göz dibinde odaklanan sarı noktaya nokta şeklinde düşmesi gereken görüntü düzlem şeklinde birkaç nokta halinde düşer.
Kornea yumuşak bir dokudur. Kornea gözün ön merceğidir. Görme de çok önemli yer tutar. Kornea yumuşak bir dokudur, göz küresinin hafif bir yamulmasından etkilenir. Göz kasları arasındaki dengenin bozulması gözde kasılmaya neden olur. Bu kasılma göz küresinde yamulmaya neden olur. Çok hafif yamulma ön mercekte az bir kırışmaya ve astigmat denilen eğriliğe neden olur. Bu dengesizliğin düzeltilerek astigmatın kontrolünü sağlamaktadır. Aşırı yakın çalışma, bilgisayar, cep telefonu nedeniyle göz kapaklarının göze baskısı astigmata neden olabilir.
Astigmatta korneadaki olay: Göz ön merceği korneanın dikey ve yatay ekseni kırıcılıkta yani gören noktaya görüntü göndermede eşit değerdedir. Dikey ve yatay ölçüleri aynı miktardadır. Astigmatta bu eksen farklı ölçülere dolayısı ile kırıcı güce ulaşır. Görüntü gören noktaya bir nokta halinde değil bir çizgi halinde düşer. Verilen astigmatlı camlar korneanın dikey ve yatay ekseninin eşitler ve görmeyi sağlar.
Lentiküler astigmat: Göz içindeki lens de astigmattan sorumludur. Göz küresindeki yamulma yapısal nedenlerle lensi daha az etkiler. Bu grup astigmat göz içindeki lensin durumunun bozulmasından kaynaklanır. Doğuştan lensin şekil bozukluğu astigmata neden olur. Anne babadan birinde veya ikisinde astigmat olması yüksek geçiş riskine neden olur. Lensin yapısının bozulması sonucudur. Yüksek şeker lensin yapısını bozar. Şeker kontrol altına alınınca eski şekline dönebilir.
*Lens yüzeyindeki düzensizlik, lekeler
*Lenste farklı kırma indeksli alanlar (örneğin katarakt) nedeniyledir.
Reçetelerde astigmat göstergesi: Reçetedeki cly (Silindir) değer astigmatı gösterir. Axis ise eğriliğin eksenidir 0 ile180 derece arasındaki bir değerdir.
*Sph değeri gözün ön arka çapının kısa veya uzunluğuna göre, görüntüyü gören noktaya düşer. Göz kısa ise artı, uzun ise eksi değerdedir.
* Cyl değeri astigmatın miktarını, gücünü verir. Aks ise eğriliğin en fazla olduğu ekseni anlatır.
Astigmatın numarası: Eğriliğin miktarına göre düzenlenmiş numaralar söz konusudur. Bu iki göz ekseni arasındaki kırıcılık farkını ifade eder. Cyl kısmına yazılır. Genelde 5.00
numara’ dan fazlasında görme artmadığı için göz hekimi gözlük olarak vermez. Artı veya eksi değerler verilir. (Hipermetrop veya miyop astigmat gibi)
Otorefraktometre ölçümleri: Otorefraktometre göz numarasını ölçen alettir. Gözün hareketi, küçük şaşılılar, göz kapağını kasma, alnı sabit tutmama, hafif yan bakma astigmatta 3-5 derece sapmalara neden olur. Bu nedenle reçeteyi 5 derece olarak değil de 2-3 derece farklarla çok hassas ölçüyormuş gibi yazmak mesleki şarlatanlıktır.
GÖZDE GERGİNLİK VE ASTİGMAT
2 astigmat nedeni vardır: Göz küresinin yamukluğu ve göz kaslarının denge içinde çalışmamasıdır.
Astigmatta göz dışı kaslarının etkisi: Gözün dışındaki 6 kas başlıca yukarı, aşağı, sağa sola sağ ve sol çaprazlara hareketi sağlar. Bunlar denge içinde çalışır. Bu dengenin bozulması şaşılık ve astigmata neden olur. Göz yukarı-aşağı yönde daha fazla gerilir ve dikey meridyende (saat12-6) daha fazla bükülür. Bu en sık rastlanan astigmat tipi “Kurala dışı astigmat”a neden olur.
Kurala uygun astigmatta gerilme yatay rektus kaslarıyla ilgilidir, gerilme yataydır, 9-3 düzlemindedir, 180 derecededir. Gözlükle düzeltme miyopta 90 derece iledir.
Hangi kasınız gergin? Dik olan eksen diğerine göre daha gergindir.
Dik-düz: Dik daha yüksek düz daha düşük numara demektir. Aynı olursa astigmat yok demektir. Eksenler arası fark yoktur, kırıcılık eşittir, retinada nokta şeklinde netleşir.
Dikey (12-6 ekseni) kırma gücünün en fazla olduğu astigmattır. (Kurala aykırı astigmat) Eğrilik miyopta 90 derecedir ama gözlükle 180 derecede düzeltilir.
Not: Artı veya ekside düzeltme birbirinin zıttıdır.
Hangi eksen daha gergin? 4 daire de aynı renkte ise astigmat yoktur. Koyu görünen de astigmat vardır, eksen çizgiler yönündedir. Gözlükle düzeltme 90 derece zıt verilir.
Çok eksende gerilme olabilir. Yatay, dikey, oblik olabilir. Gözlükte düzeltme en belirgin eksende yapılır. Bu nedenle gözlükle düzelme tam sağlanamaz.
Astigmatta dikleşme düzleşme kavramı? Gözü 2 eksen olarak düşünürseniz birbirine dik iki eksen vardır. Gerdirilen eksen dik, sayısal değeri yüksek gevşek eksen düzdür sayısal değeri düşüktür.
Astigmatın mesafesi: Bazı astigmatlar uzakta bazı astigmatlar yakında belirgindir. Bazılarında hem yakında hem uzakta vardır.
*Uzakta mı belirgin? Okul tahtasında netlik azlığına neden olur.
*Yakında mı belirgin? Yakında belirgin olan astigmat okumada önemli sorun yaratır.
Püf nokta: Gözlük verirken hata. Gözlüğünüzün astigmatı uzağa mı ayarlı yakına mı? Doktorlar hep uzağa ayarlı verir. Doktor hem uzakta hem yakında astigmatı muayene etmelidir. Kendinizi yakında ve uzakta muayene etmelisiniz. Bu dar bir alanda yapılan bir testtir. Doğal hayatta farklı durum ve sonuçlar ortaya çıkabilir. Tedavide gözdeki gerilme giderilmelidir.
Neden gençlerde? Kural dışı astigmat (Dikey eksen gergin) gençlerde neden fazla?
*Aşırı yakın çalışma (üst ve alt) dikey rektus kaslarını çok fazla gerer. Yumuşak olan korneayı dikey olarak yamultur. Aşırı yakın çalışma oblik kası da gerer, bu dikey yönde gerilmeye neden olur. Bu aynı zamanda uyumu güçlendirerek miyop’ ta artmaya neden olur.
*Göz kapağı kasları güçlüdür, aşırı yakın çalışmada göz küresine baskı yapar. Bu nedenle göz kapağını egzersizle gevşetmek önemlidir.